- Global Voices Aymarata - https://aym.globalvoices.org -

Bolivia: ¿Sartäwix kunjam chanirusa? TIPNIS uka thakhit wastamp unxtasiwi

Categoria-naka: Latin America, Bolivia, Brasil, Citizen Media, Desarrollo, Human Rights, Indígenas, Medio Ambiente, Política, Protesta

Aka post ukax Relaciones Internacionales ukat Seguridad [1] jall ukxatawa [en].

Bolivia suyun [2] que planea cruzar el Territorio Indígena ukat Parque Nacional Isiboro Sécure [3] (TIPNIS) ukha chiq jist'añ amta, markachirinakax 27 uru qasawi phaxsit 2012n Trinidad markat kayuk La paz markar uka amta t'unjasiñapatak mayt'apxi.

306 kilometro thakhi lurawix $415 waranqa waranqa ukhaspawa [4] Bolivia ukat Brasil markanakan llumpaqa 2009n maran amataw rixuntatapa. OAS ukamp mä contrato lurasina [5]

TIPNIS march arrives in La Paz in October 2011. By Szymon Kochański on flickr (CC BY-NC-ND 2.0) [6]

La marcha del TIPNIS llega a La Paz en octubre 2011. De Szymon Kochański en flickr (CC BY-NC-ND 2.0)

Taypi sata phaxsin 2011 maranxa, indígenanakan walja urunak kayuk sarapxatapata, ukatx sartasirinakax La Paz markaruw purini [7], Evo Morales irpirix mä kamachi utt’ayi TIPNIS ukax jan llamt’kayaw (“intangible” o “intocable”), ukax uraq arxatir arnakjirinakatak (activistas) ukhamarak indígena tamanakatakix qhip qhipa arjam ukatuqit amuyat’ata.

Morales jilatax jichhax janiw amtäwix (contrato) lurasxanit thakhix OAS uka tamamp sarakiwa qasawi phaxs qalltkasaxa, ukhamas arst’irinakax janiw munkapxit jiskt’anaka (consulta previa).

Walt’at indígena tamanak ukhamarak markan jakirinakax uñjapxiw Evo Moralesaru indígena irpiri ukhamarak kuka laphi yapuchiri waliruw uñti. Ukampirus, indígena tamanakax artasipxiw kunatix sapxiw janïr kuna amtäw rixintkasax jiwasaruw jiskt’añasa sasina.

Aka video [8] ukax indijinanakan thakhi lurañ amtat arst'awinakapaw uñt'ayasi.

Uka thakhi lurañ amtax qhurut arsusuiwinak [9] uñt'ayi.

Ukhamasa, Bolivia apnaqirinakax thakhi luräwix kuna askis kunatix chinthaphispaw marka taypiwjampi saskapxakiwa, qalltas kawkhanti juk’amp kuka yapuchapki, ukhamarak kawkhanti Evo Morales jilax ch’amanchäw thaqki. Kuka yapuchirinakax qhanaw wal ch’amanchapx thakh lurasiñpataki, kunataix wali askispaw Parque Nacional del TIPNIS-tuqin juk’amp kuka yapucharantañataki. Ukax yamas walpun mayj mayj amuyunak uraqi ukxat utjayi.

Arsuwinkax plataformas de medios sociales, ukat yamakis Twitter (bajo la etiqueta #TIPNIS) ukan uñjasi. Mä Una de las preguntas jasa jiskt'awix siwa [10] “#TIPNIS uksan thakhi lurasiñapampix iyawatat janicha?”

Jaysawinx akhamaw [11] uñjasi:

“amuyatax suyuruw churasiñapa,TIPNIS ukan thakhi jist'arasisp ukax Bolivia susyutakix askispawa”

K'umiwinakax uka thakhi lurañatx walw utji Iniciativa Integración de la Infraestructura Regional Suramericana [12] (IIRSA) Brasil uka markan yanapt'apampi.

Gustavo Soto jupat yatxatawipax blog CEADESC [13] ukan uñjasi:

El programa del MAS 2010-2015 i articula la economía boliviana a los emergentes intereses capitalistas globales del siglo 21 (Brasil, China, India, Corea) expresados en megaproyectos energéticos, camineros y extractivos, encapsulados en su mayor en la IIRSA ii que propician inevitablemente, la violación de los Derechos indígenas.

MAS taman 2010-2015 luräwinakapan uñtayiw Bolvian qulqinchäwipa (economía) (Brasil, China, India, Corea) intereses capitalista ukaruw aka jutir siglo 21, jach’a amtäw (megaproyectos) energéticonakana, thaki luráwinakana ukhamarak extractivonakana uñt’ayata, qutucht’ata IIRSAtuqina, ukaw indígena derechonaka jan respetkiti.

ISN logo [14] Aka post ukax español, árabe ukatx francés ukanakax International Security Network (ISN) ukan jaysatawa mä alianza ukhama uraqpachar uñt'ayañataki.

Aka blog ISN [14] [en] ukaru mantasaw juk'ampinak uñjapxasma.