Escuela en la provincia de Kanal cortesía de Uncle Thon.

Centro Camboyano de Derechos Humanos (CCDH) uksat mä pruyiktumpiw pata markanakat jutir blog apnaqir warminakar yanapt’i, uksanx sarnaqäwinakapxat uñt’ayapxi. Tawaqunakax Capital de Phnom Penh uksaruw jupanakax Jach’a yatiqañ utar yatiqiriw jutapxi, ukatw jupanakax akhaw aski yatxatäwinak jikxatapxi.
Pruyiktux “Empoderando a las Cloghers» sutimp uñt’atawa, jichhakiw nayrïr face ukamp tukuyapxi, microfinanciamiento de Rising Voces uksat 2014 maran yanap katuqasa. «Clogher» arux sañ muniwa, Camboya markan bloguer apnaqir warminaka. Yatichäwinx kunjams uñstayapxaspa, ukhamarak jupanakan web uñstayatapx kunjams uñjapxaspa taqi ukanakw yatiqapxi, ukampirus Camboya markatx kunjams jakapxi taqi ukanak uñacht’ayañ amtampiw yatiqapxi.
Wali suma blog apnaqir yatxatatapxañapatakix pruyiktu ukax wakt’ayawayiwa, blog tuqin aski qillqatanak jikxatapxañapataki, ukataypitw kimsa atipt’irix chhijllt’ata, ukax mä «Cloghers Corner» ceremonian lapaka phaxsin 2014 maran phuqhasiwayäna, ukanw uka kimsa atipt’irinakax uñt’ata:

Sector Textil uksan warminakan luräwinakapxata
Camboya markankirinakax irnaqäw laykux waljaniw yaqha markanakar sarxapxi. Ukampirus irnaqaw utjañap mayipxi. Ministerio de Comercio el uksatx yatiyiwa, 90% irnaqiritx niya 300,000 warminakawa. Ukampirus paylläwinakas wali juk’akirakiwa, ukax  wila masitakis pisiwa, irnaqirinakax ukham jan walt’äwinakampiw jikxatasipxi. Sum Dany jupax textil uksan irnaqirinakampiw aruskipt’i , irnaqt’irinakax jakäwinakapxat arxayt’apxi.

ក្នុងនោះ ផង ដែរ មាន នារី ម្នាក់ ទៀត ដែល ធ្វើការ ក្នុង រោង ចក្រ ក្បែ គ្នា នោះ និយាយ ថា “សហជីព របស់ ខ្ញុំ មិន តឹង តែង ពេក ទេ តែ ពិបាក រឿង បន្ទប់ ទឹកឲ្យ តែ ចេញ ចូល លើស ពីរ បី ដង តែង តែ សួរ ឬ ស្តីឲ្យ ហើយ។ ហើយ អ្វី ដែល ពិបាក បំផុត គឺ គ្រូ ពេទ្យ សម្តី អាក្រក់ ណាស់ និង មិន មាន ថ្នាំ ប្រើប្រាស់ គ្រប់ គ្រាន់ នោះទេ ពេល មាន មនុស្ស ឈឺ ម្តងៗ ហើយ គ្រាន់ តែ យក អ្នក សន្លាប់ ទៅ ដាក់ លើ គ្រែ ពេទ្យ និង យក ព្រេង ក្រឡា មក កោស ខ្យល់ ឲ្យ គាត់ មិន ឲ្យ ដាក់ លើ គ្រែ ពេទ្យ នោះ ទេ ខ្លាច ស្អុយ ពិបាក ណាស់ ធ្វើ អី ក៏ ហាមៗ ក្រែងគ្រែពេទ្យនៅទីនេះទុកសំរាប់ដាក់មើលកម្មកររោងចក្រដែលឈឺហែ៎ ”។ ជា ការពិត រោងចក្រ មួយ ចំនួន មើល ពី សំបក ក្រៅ ហាក់ ដូច ជា គោរព ច្បាប់ ការងារ បាន ល្អណាស់ តែ នៅ ខាង ក្នុង វិញ មាន ការ រំលោភ បំពាន សិទ្ធិ ពលក ម្មយ៉ាង ធ្ងន់ ធ្ងរ លើ កម្មករ កម្ម ការណី ក្នុងពេលកំពុងធ្វើការ។

Mayni mamax fábrica irnaqiriwa ukat jupax akham sarakiwa: «Sindicato uksanx janiw sinti control ukax utjakanti, ukampirus nayatakix mayaw jan askikanti, janiw kims kuti baño ukar sarañas utjkanti. Ukampins mayaw sinti jan wali, mä qullayasiñ utaw utji ukanx qullanakas janiw utjkänti, mayni usutatakix jan walinwa. Jupanakax khititi samkï ukarukiw apapxiri ukatx mä ikiñ patxaruw uchapxiri ukhan qaqthapipxi ukhamak lurapxiri. Janiw uka usutanakan ikiñan qhipartañanakap munapkiti kunati wali thujsawa. Qullirinakax nanakarux wal jucha jaqupxitu. Nayax jiskt’astwa, kunatakis uka ikiñanakax sasina, yaqhip fabricas uksanakanx kamachinakarux yäqapxiwa. Ukampirus ukax akan janiw yäqatakiti

Wila masinakax wawanakap yatiqañ utar khitañatakix wali ch’am tukupxi

Jach’a markanakarux pata markanakatax walja wayn tawaquw yatiqäwimp chikanchasiñatak jutapxi, kunalaykuti uksa markanakanx primaria ukat secundaria ukhakamakiw utji, ukatwa jach’a yatiqañ utan yatiqäwimp sarantaskañatak jach’a markanakar jutxapxi. Jilpachanix uksan markanakapanak qhipartxapxi. Pisinkañax utjakipuniwa ukatw yaqhip awki taykanakax wawanakapar jach’a yatiqañ utar jan khitapkiti.

Chroeng Sopheakvirya jupax provincia de Kandalsistema escolar uksat qillqt’awayi ukax sureste de Camboya uksan jikxatasi, yaqhippachax awkinakapax suplementarias yatichäwitx yatichirirux yaqha payllapxi:

Parents sometimes owe the payment, but their children still come to class, and teachers still teach them as usual. This kind of situation occurs as a result of understanding. Teachers said they cannot send students back home while those children try very hard to come to class. Teachers further told that they have no choices beside waiting until students’ parents have money to pay or teachers often insist them to pay if there is no payment for 2 or 3 months. Some students comes from poor family, but they are outstanding, so teachers cannot leave them out.

Yaqhip pachaw awkinakapax yatichirirux manupxi ukhamawa, ukat yatichirinakax yatiqirinakarux yatichaskakiwa. Yatichirinakax wila masinakan pisinkatapx amuyapxiwa ukatx ukhamach yaticht’asipkakiwa.

Phnom Penh ukan mä jawirap q’umachäwi

Limpieza del Río en Phnom Penh. Foto de Cheng Sreymom.

Walja yatiqirinakaw aka yatichawtuqinakarux purt’apxi. Cheng Sreymom jupax jichhakiw jawiranak q’umachañtuqirux chikanchasiwayi. Tonlé Sap ukat Mekong jupanakax markatakix askipxiwa. Jawiranakax sinti jan walt’ayatawa kunalaykutï uka jawir thiyanakanx t’unanakaw uñjasi ukaw jan walt’aykiti. Sreymom jupax markapan askin jikxatsiñapatakix uka t’unanak apthapiñampiw chikanchasiwayi ukatx kunats ukham t’una apthapiñamp saranti ukxat uñacht’ayi.

ជាការ ពិត តាម ដងទន្លេជា តំបន់ ទេស ចរណ៍ យ៉ាង ទាក់ ទាញ នៅ ក្នុងទី ក្រុង ភ្នំពេញ យើង ទាំងភ្ញៀ វជាតិ និងភ្ញៀវ អន្តរ ជាតិ ដែល តែងតែ មកកំ សាន្តដើម្បីស្រូម យក ខ្យល់អា កាស បរិសុទ្ធ និង សំរាកលំ ហែជា លក្ខណះ គ្រូសារ ជា ដើម។ ប៉ុន្តែ វាគួរ អោយសោក ស្តាយ ដោយសារ ប្រជា ពល រដ្ឋ មួយ ចំនួនខ្វះ ការ យល់ដឹងពីបញ្ហា បរិស្ថាន ដែល ពួក គាត់បា នបោះ សំរាម ចោលពុំ បាន ត្រឹមត្រូវដែល ធ្វើអោយ កន្លែង ទេស ចរណ៍ពោ ពេញទៅ ដោយបរិ ស្ថាន កខ្វក់ សំរាម ស្អុយ រលួយ ធំខ្លិនមិ ន ល្អ ធ្វើអោយ ភ្ញៀ វទេ សច រណ៍វា យតំលៃ ដល់ សង្គម ជាតិ យើង ទាំ ងមូល។ នាងខ្ញុំ Apochcheng ជាពល រដ្ឋ ខ្មែរ មួយ រូប ដែល បាន ចូលរួម ជួយ ក្នុង យុទ្ធនា ការណ៍ សំអាត បរិ ស្ថាន នេះ។ ខ្ញុំ មាន អារ ម្មណ៍ ថា យើង ទាំង អស់ គ្នា ត្រូវ នាំ គ្នា ផ្លាស់ ប្តូរ ទំលាប់ មិន ល្អ ចេញ ដើម្បី អភិវឌ្ឍ ខ្លួន យើង អោយ ខ្លាយ ទៅ ជា ពល រដ្ឋល្អ ដែល មាន សិល ធម៌ ល្អ សំរាប់ យើង និង សង្គម ជាតិ ទាំង មូល មានតែ ខ្មែរ យើង ទាំង អស់ គ្នា ទេ ដែល ជួយប្រ ទេស យើង អោយ រីក ចំរើន បាន។

Phnom Penh uksanx jawir thiyarux walja uksankïr anqaxänkir turistas ukanakaw purt’apxi ukakipkarakiw wila masinakas uksar juyart’asirix puripxi. Ukampirus yaqhip markachirinakax t’una q’añunakax samanar jan walt’ayki ukxat jan suma yatipxatapatx jawir thiyanakarux jaqtasipkakiwa  ukampix turistanakarus jan walt’ayksna ukhamawa, jupanakax uka thujsa saman mukhintapxi ukakipkarakiw markarux jan wali uñjayapxi. Apochhceng ukhamatwa, nayax aka campaña markar q’umachaña ukanw chikancht’asiwayta. Nayax siristwa, taqiniw q’uman jakañarux yanapt’añasaspa, ukhamat markas markachirinakas askin uñt’ayasipxañapataki.

Niyakixay nayrïr t’aqax pruyiktut tukuschixa, ukatx CCDH uksaruw p’arxtayawayi, juk’amp yanapt’añataki. CCDH uksan Directora Ejecutiva irpxarurix Sopheap Chak, mä microfinanciación colectiva thaqhaski jutïr luräwinkar yanapt’añataki.