Kenia markan utapat arksut ayllu intijinax Banco Mundial ukaw utanakajar nakhantayañatak yanapt’i siwa

1200920-kenya-rotich

Selly Rotich de pie, en lo que solía ser su cocina. Rotich cuenta que horas antes, agentes del Servicio Forestal de Kenia destruyeron su casa de barro y paja. Foto de: Tony Karumba / GroundTruth. Utilizada con consentimiento de ICIJ.

Aka Jacob Kushner ukan sarnaqäwipaxa, Sasha Chavkin ukhamarak Michael Hudson jupanakax ukhamawa arkamukutanak ukhamarak jaytjatanaka: Banco Mundial a los pobres ukataw amtawix ruti» International Consortium of Investigative Journalists ukata ukhamarak aka Global Voices ukan mayamp a href=»http://www.icij.org/» target=»_blank»>International Consortium of Investigative Journalists ukan uñacht’ayasiraki

Gladys Chepkemoi jupax ch’uqinakaw jartinapan apthapiskäna kunawsatix uka chachanakax utapar nakhantayir puripkäna ukjaxa.
Ukxaruw taykch’ipax guardabosques Del Servicio Forestal de Kenia ukanaw utamtuq saraski satayna, Chepkemoi jupax mä maran wawap k’ipxarusitäna ukat jichhu ut utachataptuq jalxarutayna. Pä tunqu lata, sawananaka, chuwanaka ukhamarak phayañ yänak aptasitayn ukhamaw ch’umi taypir imantasitayna.
Jupax siwa uñjastw kunjamatix guardabosques jupanakax ch’uxñat ist’atpach utajar nakkatayapxki ukxa.
Kunapachatix sarxapxi, ukhaw ch’umituqit jilt’anak uñjir misthutäna.
“utajakan ukaxa, jichhax k’illimikiwa”, ukham sasaw arst’i.
Aka tawaq taykax maynïriw aka waraq kenianos ukanakan utapat ch’amamp arkamukutanakatxa, khä conservación de bosques financiado por el Banco Mundial en el oeste de Kenia en las Colinas Cherengani ukata. Los derechos humanos ukxat arxatirinakax sapxiwa autoridades gubernamentales ukanakax khä proyecto ukax mä thakiw intijinas ukanakar bosques milenarios ukanakapat arkamukuñatakixa.
Janiw jupanakakikiti.
Khä países en desarrollo de todo el mundo, uka ch’uminakan jakasirinaka, jan qamir kampisinunaka ukhamarak jaqha jan arjatirinakanix Banco Mundial, wali ch’amani ukhamarak nayra institución que financia el desarrollo ukham uñkatataxa, jan qamir ajanuw jaytji sapxiwa.
Presas, centrales eléctricas, programas de conservación ukhamarak yaqha proyectos patrocinados Banco Mundial ukanakax waranq waraqanakaruw utanakapar jatjañar nukt’i. yaqhip gobiernos ukanakax Banco Mundial ukat yanap katuqapki ukanakax llawintayasipxatayna, churt’ayasipxarakitayna juk’ampirux jaqhip jan utap jaytjir munirinakarx jiwayapxataynawa, ukax sikt’awinakarjama ukhamarak kijanakarjama.

Khä países en desarrollo de todo el mundo, uka ch’uminakan jakasirinaka, jan qamir kampisinunaka ukhamarak jaqha jan arjatirinakanix Banco Mundial, wali ch’amani ukhamarak nayra institución que financia el desarrollo ukham uñkatatax, jan qamir ajanuw jaytji sapxiwa.

Banco Mundial ukax mä yaqhip “deficiencias” ukanak atmitiwa khä protección arkamukut jaqinakar churatata uka proyecto ukar banco ukan yanapatapatxa, ukhamarak nayrar sum sartañatakiw sartasipkta siwa. Ukhamarak, khiti jaqinakatix uka jach’a proyectos uka thakin uñjaschi ukjax jupanakax arxatataniwa, uka jach’a proyectonakax ‘ jan qamir kastanak chhaqtayañatakix» wali askipuniw siwa.

Kenia markanx Panel de Inspección interno del Banco Mundial ukax wankun pantasiwip katjatayna kunjamakitix Sengwer

ayllur arxatañapanwa.

Taypi sata phaxsin 2014 maran uñacht’ayata, yatiyawixa, tukuyarux sanwa janiw wankux chiqsas kulpawlikiti khä Sengwer jupanakan arkamukuwinakapatxa, ukat sarakinwa amparanakapankaskanw ayllunakan t’akhisiwinak jark’t’añatakix kunapachatix jupanakan thakiparjam uñjataspan ukjaxa, ukhamarak derechos sobre la tierra de los pueblos indígenas uks rispitayarakispänwa.
Banco Mundial ukax 2007 maranx qalltanwa Proyecto de Gestión de Recursos Naturales de los Servicios Forestales de Kenia uka phinansiyamintumpixa. Amtapax 68,5 millones de dólares del presupuesto total del proyecto ukamp phuqañapanwa ukax 78 waranqa waranqa ch’uxña qullq makhatayañapänwa, mä yanap khä Servicios Forestales de Kenia ukan ch’amanchäwipataki ukax ‘ayllun jakirinakan jakawipar nayrar irptañataki, uma kunjistiyunan ukhmarak ch’uminakan chicañcht’asiñataki’.
Forest Peoples Programme, Reino Unido ukawa, khä proyecto phinansiyamintuw Sengwer jupanakar t’aqhisiwir uchäna kunjamakitix Reserva Forestal protegida de las Colinas Cherangani ukaxa ritilimitatanawa ukhamakipansti waranq Sengwer ukanakaw uka chiqasin uñjasipxäna. Akax agentes del Servicio Forestal de Kenia jupanakarux mä laykunw uraqinakapat arksuñatakix siwa.

Paul Kibet, secretario del Consejo de Mayores de los Sengwer, jupax siwa Banco Mundial ukax Servicio Forestal de Kenia ukarx qullqiw churi kunalaykutix ukhamat yänak alañanakapataki ukhamat arkamukuwinak sartayañataki. “qullq katuqasisax, machaq k’añaskunak alaqapxäna. Guardabosques ukanakatakix walxa machaq pistulanaka, wutasanaka, juk’ampinak alararapipxäna.”, ukham sasaw si.

Justin Kipkorir displays some household items destroyed along with his home. Kipkorir said Kenyan forest rangers raided and destroyed the house weeks earlier. Photo: Tony Karumba / GroundTruth. Used with permission from ICIJ.

Justin Kipkorir muestra algunos enseres domésticos destruidos junto con su casa. Kipkorir cuenta que los guardabosques kenianos saquearon y destruyeron la casa semanas antes. Foto de Tony Karumba / GroundTruth. Utilizada con permiso del ICIJ.

Gobierno de Kenia jupanakatakix ilegalmente ukhamas Sengwer jupanakax uka uraqinakapankapkaspa ukhamaw inipxi. Autoridades ukanakax pä patak Sengwer utanakaruw phichantapxatayna ukax qalltataynawa kunawsatix Banco Mundial ukax phinansiyatayna khä proyecto de conservación ukaru, akax Sengwer jupanakan qhanachawiparjama ukhamarak derechos humanos ukan yatxatawinakaparjama. Ukhamarakiw walxa Sengwer markachirinakaruw mutuñ utar llawthapitäna kunalaykutix jan pirmisump satatanakapata ukhamarak urap inwatitanakapata, mä Sengwer tantaw ukham si khä mä mä kija.
Servicios Forestales de Kenia ukanakax sapxiwa Sengwer markatx janiw utat ‘ch’amamp’ arkamukuwinaks lurapkti sasa ukhamarak ‘tayna jaqinak mirisipkäna arkamukuyasiñ’ ukjax ‘yatxatatanwa sumpacha mä proceso consultivo ukhamarak participativo uka chiqa’.

Smoke rises from a homestead destroyed by fire in western Kenya’s Cherangani Hills. Members of the Sengwer, an indigenous group, claim Kenya Forest Service rangers have tried to drive them out of their ancestral forest by burning their homes. Photo: Tony Karumba / GroundTruth. Used with permission from ICIJ.

El humo se eleva proveniente de un hogar destruido por el fuego en las Colinas Cherengani del oeste de Kenia. Miembros de la comunidad Sengwer, un grupo indígena, afirma que los guardabosques del Servicio Forestal de Kenia han intentado sacarlos de sus bosques ancestrales quemando sus hogares. Foto de Tony Karumba / GroundTruth. Utilizada con permiso del ICIJ.

2011 maran ch’uxñatat pachanx Banco Mundial ukax Ministerio de Economía de Kenia ukar suyt’añapatak khä arkamukuwinakampi ukax Senngwer pixtutak mä jaysäwi jikiñataki arjtatayna. Ofiaciales del banco ukarjamaxa, autoridades kenianas jupanakax iyawapxanwa Sengwer jupanakar arkamukuwinak utxañapataki.

Líderes Sengwer jupanakax sapxiwa gobierno uraq churapkit ukax q’ara uraqi ukhamarak jan quqanakaniwa.

Nina nakhawix juka'mp sarantaskakiwa.

Paulina Sanyaga jupax siwa achuqa phaxsina 2011 maran guardabosques ukanakax utax nakhantayapx ukjatxa, ch’uminaw wawanakapampi ikitäna. Sullkirix phichqa maraninwa. ‘wawajax kunatarak anqan iktansti sasaw sikt’itüna, ukarux nayax jupar satänwa janiw gobierno ukax utasak nakhantaykiti jan ukhamapansti q’alpachaninkiriruwa’ amtatawa.
Servicos forestales ukanakan llanqhachatatxa, walxa iwisanak ukhamarak wakanakaw chhaqxi ukay lunthasupxupunchitu, sasaw arsu.
“chuymax ch’allxtapxituw jan kunan uñjasitatxa,” sasaw säna. “uka jukirinakajax ch’amanakajam jiqxatatänwa.”
John Chebaraa, jupax paqallqu wawani ukhamarak 60 marani, mä trunkun p’iyaparuw 2011 maran uta nakhantatat ikta siwa.
“wali thayjitüna,” siwa. “kunawsatix qharatat ukjax janchijan samipax ch’ikhunwa ukhamarak urpu qinaypachpanwa”.
2011 maran utap nakhantayatatxa, Chepkemoi, chachapax ukhamarak ukan payïr warmipaxa ((los Sengwer son polígamos), mä refugio provisional de bambú uk sayt’ayapxatayna ukhamarak iwis lip’ichim waca lip’ichimp apthapipxatäna. Ukanaw ikipjatayna walxa paxsinaka kunalaykutix ‘Servicio Forestal de Kenia’ ukax sapakutiw ukjanak chiq muytäna. Siti yaqha ut pirqsuspan ukjaxa, mayampiw nakhantayarapispäna. Ukhamat suyt’atpta, jan ukjar muytir jutxapxi ukjakama. Sasaw arsüna.
Servicio Forestal ukan nin phichkatatapatx mijuparuw, phiqqa tunqu sakunak ukhamarak pusi misk’i putunak chhaqt’ayatayna, sasaw Chepkemoi jupan chachapax si, Brian Bett sutini. Jupax siwa Wila masix papayamp millk’impikiw manq’apxäna.
“janiw manq’ax q’alpachanitak utjkänti, sapakutiw ch’usa purakanik ikir sarxapxatäna”, ukhamaw Bett jupax säna. “wawanakajax kunayman jan walinakampiw jikintäna, jisk’anakapan wal jachapxäna nayax janiw kunat jachatanakapats yatkatänti”.
Gobierno de Kenia ukan mayamp utt’ayawiwapax sartaskänwa kunawsatix proyecto de Banco Mundial de Gestión de Recursos Naturales ukax chiqsas mara t’aqa paxsina 2013 maran tukuyxan ukjatxa.
2014 qalltanx, defensores de los Sengwer ukat arxatirinakax qhanachsupxänwa aka utat arkamukuwinakax mayampiw utjäna sasa, agencias de Naciones Unidas ukar kunjamas ukham llanqhachäwinakampix Wila masinkar t’aqisiyäna ukanak qillqt’asa juk’ampirus uka arkamukutanakax janiw khawkhar ‘chiqsas sart’añapas’’ utjkänti.

Banco ukaxa, janiw aka proyecto de conservación del bosque uk nayrar sarktayxti sasaxa, sänwa  ‘janiw nayax kuns arkamukuwinakat yatxti. Banco Mundial irptirinakax janiw kuna Servicio Forestal de Kenia ukan jupanakar arkamukuwinakapatx nänakan amparanakankxiti ukhamarux Sengwer jupanakarux nayrjatpachaw arkamukusipkapunïna sänwa.
Tom Lomax, mä abogado de derechos humanos ukhamjamax Forest Peoples Programme jupanakampiwa, Banco Mundial ukan juchanakap qhananchsupxi kunjamakitix “aka proyecto phinansiyirjamaxa janixay aka arkamukuwjanakatxasuma lup’t’awipax utjkchitixa’’. Ukax autoridades kenianas ukanakarx arjtanwa juk’amp arkamukuwinak utjañapatakixa.

Women carrying firewood emerge from the forest. Photo: Tony Karumba / GroundTruthTens of thousands of Sengwer still live in the Cherangani Hills. KFS rangers have maintained the campaign of evictions through 2014 and into 2015, according to Sengwer leaders. Used with permission from ICIJ.

Del bosque emergen varias mujeres transportando leña. Foto de Tony Karumba / GroundTruth. Decenas de miles de Sengwer siguen viviendo en las Colinas Cherangani. Los guardabosques del Servicio Forestal de Kenia han seguido llevando a cabo los desahucios durante el 2014 y el 2015, según líderes Sengwer. Imagen utilizada con permiso del ICIJ.


Sata qallta paxsinxa, periodistas ukanakax jak’at utanak phichantata, ukhamarak yaqhipanakax uka jak’anakan nakhaskiri uñjapxi. Ukan jakasirinakax mä pach nayraxakiw guardabosques ukanakax phichkatasipki sasa.
“janiw yatkti kunatpun ukham arkasipkchitu,” Selly Rotich jupaw ukham säna, jupax phichqa wawan taykanwa, jupax q’ala k’illimrantat ut anqapan qunt’asiskäna.
qhipürux, llätunka guardabosques del Servicio Forestal de Kenia ukanakaw periodistas ukunakar jalkatapxatayna kunawsatix ch’umir mantasipkan ukjaxa, ukhamarak sikt’apxatayna kunats Sengwer ukanakamp parlaptax sasa.
“Uka jaqinakax ocupas ilegales ukanakawa,” “janiw jumanakax aka ch’uminkañ pirmisunakamax utjkiti. De manera ilegal ukhamaw akankapta” sasaw maynïr oficial ukax säna, jupax janiw khititw sañs munkataynati.
Periodistas jupanakax guardabosques jupanakarx jumanakapunit Sengwer jupanakan utanakapar phichkatapta sasaw sikt’apxatayna. Maynix akham jaysanitayna: ‘k’arintaptamwa. Uka jaqinakan sallqxayasiptawa. Jupanakax nanakapunis phichantapkirist ukhamaw sapxi, ukat ¿jumanakast kunjamatarakist jan jupanakpach phichkatasitap jan phichkatasitapat yatiptasti?’ ukham jaysasaxa, walxa guardabosques del Servicio Forestal de Kenia jupanakax laq chixcht’ayanipxatayna.

Jacob Kushner y Anthony Langat son periodistas con sede en Kenia del Proyecto GroundTruth, un servicio informativo mundial sin ánimo de lucro que tiene su sede en los Estados Unidos. Sasha Chavkin es periodista y Michael Hudson redactor jefe en el International Consortium of Investigative Journalists.

Aruskipäwimp qallantama

Amp suma, qillqirinaka Mantaña »

Guidelines

  • Taqpach amuy qillqatanakax mä moderadoran uñakipatawa. Mayat jilx jan amuy qillqatam apayamti, jan ukax spam ukjamaspawa.
  • Mayninakar yäqañamp uñjama. Jan wali amuy qillqäwinakamp qillqatanakax janiw aprobatakaniti.