- Global Voices Aymarata - https://aym.globalvoices.org -

Inas jan yatkstati —ukampirus kastillan arx yattawa, ukakipkarakiw árabe arx yattaxa

Categoria-naka: Europa Occidental, Latin America, North America, E.U.A., México, Spain, Citizen Media, History, Lenguaje
The Alhambra fortress in Granada, Spain, was built by the Arabic-speaking Moors in the 13th century when they ruled parts of the Iberian peninsula. Photo by Jeanne Menj. CC BY-ND 2.0 [1]

La Alhambra en Granada, España, fue construida por los moros que hablaban árabe en el siglo XIII, cuando gobernaban en partes de la Península Ibérica. Foto de Jeanne Menj (CC BY-ND 2.0).

Aka qillaqatax Joy Diaz [2] ukat The World [3] ukatakiwa, PRI.org ukan [4] 15 uru taypi sata phaxsin 2015 maran uñstawayi, ukax uñt'ayañatakiwa.
Rihab Massif, Líbano markata, pri iskularanx imillqallujan Austin markan yatichiripänwa. Jisk’atxa, Kamil imillqallujaxa jilpach kastillanunaw parlänxa. Massif jupax amtiw kunjamatix mä urux kamilax jan mä inklisan ars amtañ atkän ukax llakitäna.

« camis» ukatw arxayt'itu sasinw Massif jupax arst'i.

“Ukat najax ‘¡ay! yaqhip arunakax niya árabe arunakamp kipkakjamawa’, sasinw sarakta.

Qawqhas uñjañatakixa, Massif jupamp nayampix mä luräw lurapta. Nayax mä ar kastillanun satäna, jupax ukx árabe arun säna.

«¿Aceite?»

«Nänakax ceit» sapxtwa sasinw Massif jupax arst'i.

«¿Guitarra?»

«Nänakax guitar» sapxtwa.

Jichhax ukham amuyasaxa, ukjan akjanx árabe ars ist’kirists ukhamawa.

Uñañcht’añatakixa, ganador del Grammy Latino jupan jayllt’äwipanx akham amut’snaxa.

“Inach chuchi jallux jallxatanispa” ukax ch’alqhuntatawa kaphi ukhamarak ujula arunakampi— paypachax árabe arut jutirinakawa.
Akax salsa Celia Cruz jayllintirin qillqatawa, ¡Azúcar!,ukax árabe arut jutirirakiwa.

Lingüista Víctor Solís Barcelona, jach'a yatiqañ utan España markan yatiqirix siwa, ispan arst'asirinakan arupax muriska ukan ch’allqhuntatawa. “Moros” uka sutimpiw khä árabe del norte de África arst'asirinakar uñacht’asi, jupanakax uka ch'axwawin atipjapxatayna, kawkhawjatix España markan siglo VIII ukana. Ukanakan katkatayäwipax 700 maraxataynawa ukax jichhürkamaw uñjasi.

“Kunawsatix sur de España [chiq] sarkta. Mérida markax khawkhantï nayax yurkt ukanx Alcazaba Árabe, ukaw utj sapxituwa. Ukampirus islamica ukat árabe ukanakaw arunx jikxatasma».

Uka prisinsiyax khä Amirikarx ispañulanakamp saratäna. 4,000 arunakax kastillanun árabe arump ch’allqhuntatakasp ukhamaw amuyasi. Ukhamapanaw María Gutiérrez mijikanaxa, trabajadora humanitaria con una entidad sin fines de lucro en Jordania, jupax mä liwritqallu kawkhar sarataparjamas apasi.

“¡jisa! Uka arunak arktañaruw tiraskata. ‘¡mä arumpispa !’ sañjamawa. Sapürux mä ars jikipuntwa, ukat ‘hay, ¡ ukax kastillanun pachpakirakisä! ukay ‘kastillan kikiparakisä” sasaw sista,siwa.

Janiras ukjat Gutiérrez jupax k’atak uka ar katthapini, ukax wali askiniw umanitäriyu irnqäwipanxa, ukat jichhaxa, ispanuparlantïtapantx thakhix jupatakix jasakiniwa.

Ukhamakipanxa, ¿ aka ispañulamp arawimp mayxachäwix kunatx istatu unitinsinakarx impurtaspaxa? Ukhamaspaw kunjamakitixa, Estados Unidos markan pä aru wali arusitanakax inklisamp kastillanumpiwa. Ukhamat mäyaqhipanaka, Parijumpachaxa, kamachaspas aka pä arunakampix akat urunakarx, sasaw sikt’asipxi.

«Arunakax jakaskiwa”, sasinw arst'i.

Arunakax ataptasipxi ukhamarak arunakax mayt’asipxi maynit maynikama, juk’ampirus kikipapki ukjaxa.

“Amtasisktwa kunawsatix Texas markar purinkta”, ukjax “ mä manq’añ utaruw warmijamp sarta ukanx manq’a luqtirix inklis arst'asirinwa, akham sikt’apxitu ¿manqhïxant manq’añ munapta ukay patio ukaruch sarañ munapta? Sasa, janipuniw patio aru inklisan ist’irikti. Sasaw Parijux si.

Patio arux español aruwa.

Katkatäwix utjchi ñä «spanglish» sawkäwjamaxa, umuyt’apxam estadounidenses jupanakax akat 100 jan ukax 200 mararux arsxapxaniwa, waranq waranq hispanoparlantes uñt'ataw Estados Unidos markar utajaw sapxani.