- Global Voices Aymarata - https://aym.globalvoices.org -

Perú markan pä uru yatichäwix activistas digitales jupanakaruw juk’amp ch’amancht’awayi

Categoria-naka: Latin America, Perú, Citizen Media, Digital Activism, Indígenas, Lenguaje, Rising Voices
Workshop participants. Photo by Christine Mladic Janney.

Yatichäwin chikanchasirinaka. Christine Mladic Janney jupan jamuqax apst’atawa.

Cusco, Peru [1] markax Imperio Incaico [2] ukhamarakiwa. Jichhürunx waranq waranq anqaxat jutir jila kullakanakaw uksar kuna aski chiqanakatï utjki ukanak uñjt’ir sarapxi, jilpachax nayra templos [3] ukat sitios arqueológicos [4] uñt’at chiqawjanakaruw uñjt’ir purt’apxi.

Uka monumentos físicos ukakikiti. Uka markanx quechua aruw art’ata. Uka markan kallinakapanti sarnaqt’asm ukhax markachirinakarux qhichwa arut arst’asir ist’asmaxa, jichhax machaq políticas públicas ukamp arxatataxiwa.

Aka pachax Cusco markarux Latino América uksat Asamblea del Activismo Digital de Lenguas Indígenas tantachthapt’añaw wakt’awayi.
11 ukat 12 jallu qallta phaxsit 2015 maran apasina, aka tantachäwix kawkïr activistas indígenas waynanakatï arup jach’anchañatak medios digitales uka apnaqpk jupanakaruw tantachthapt’äna. Nayraqatax Oaxaca, Mexico [5] ukat Bogotá, Colombia [6] uksanakanaw apasïna ukharuw akax kimsïr tantachäwixiwa.

Uka jikthaptäwix Global Voices ukan Rising Voices [7] qalltäwipampiw laqanchayata. Yaqha tamanakax Centro Bartolomé de las Casas [8] (CBC) uksar chikancht’ayarakiwa, Ministerio de Cultura peruano (Dirección de Lenguas Indíngenas [9] , Dirección Cultural de Cusco [10]), Instituto de Lenguas Vivas ukat Mozilla Nativo ukanakas ukanakarakïnwa.
Jikthaptäwix La Casa Campesina [11] ukankanwa, ukax tantachasiñatakipuniwa, CBC ukax Cusco markan jikxatasi. Uka tantachäwix Hivos [12] ukan yanapt’atänwa.

Workshop Image - Created by Rodrigo Carús.

Rodrigo Carús jupan uñstayata.

Chikanchasirinaka

Taypi sata chika phaxsinw wakicht’irinakax jawillt’aw tuqi [13] Peru markan jakasirinakar jawillt’atäna, jupanakax arurux Internet uksan laqanchayirinakapxanwa. Chikanchasrinakax may may chiqanakat arunakat chhijllt’atänwa. Ukampirus jupanakatx kunti yatiqapk ukxa markanakapan yaticht’añ amataninakaw chhijllt’atäna.
Maysatax qhichwa aru arst’asirinakaw jilapachanix uksan chikancht’asiñatak wali suyt’apxäna, jupanakax taqi chiqatapxänwa, jipachax thaya uraqitapxänwa. Chikancht’asirinakax tamap taypin kuna amtanakampiti sarapk ukwa jilpachax uñt’ayapxäna, uka taypinx televisión digital wakichäwi, audios podcast ukanakas ukankarakinwa, aru arst’äwi ukat medios sociales ukanakaw ukataypinkäna. Wakicht’irinakax taqi uka amtanakap uñjasax 25 jaqiruw pä uru jikthaptäwitak ajllt’äna.

Sesiones plenarias, yatichäwinaka ukat yaqhanaka.

Plenary session. Photo by Christine Mladic Janney

Sesión plenaria. Christine Mladic Janney jupan jamuqax apst’atawa.

Uka chikancht’asiwinx may may tama aruskipt’äwinakaw utjawayi, amta uñacht’äwi ukat yatichäwinaka. Wakicht’irinakax tamanakaruw kunkancht’awayi, sapa t’aqa técnicos ukat lingüísticos tayka arunakan Web uksa uñt’ayasa. Chikancht’asirinakax juk’a arunakan uñt’ayapxatapatx amuyunakap luräwinakap sapa maynix uñt’ayapxi.
Chikanchasirinakax amatanakap uñt’ayapxäna ukatx masinakapat jayst’äwinakap apthapt’apxäna. Podcasts ukas qhichwa arun waraqt’atax utjarakinwa, shipibo-konibo aruns utjarakinwa, maysatx GIFs uksa Perú markan may may arunakax utjk ukatakis utt’ayasirakinwa. Jch’a tamanakax kipka amatanakaps uñt’ayarakinwa jisnawa Talking Dictionaries [14] (Diccionarios parlantes) Instituto de Lenguas Vivas uksata, Mapa sonoro [15] Ministerio de Cultura, esfuerzos de localización de Mozilla [16], ukat Rimasun Quechua Podcasts [17] Nueva York jach’a yatiqañ utatas ukankarakinwa ukat yaqhanakamp kunaw chikanchasipxäna.

Audio podcasting workshop. Photo by Christine Mladic Janney.

Podcasting yatichäwi. Christine Mladic Janney jupan jamuqax apst’atawa.

Kunapachatï yatichäwix purinx ukhax sapa mayni chikanchasiriw ajllt’asipxäna, uka pä uru yatichäwinx sapa yatichäwix suxta pachaw apasïna, uka yatichäwinakax maywajan mawjanwa. Aka turkakipäwix chikancharinakarux yanapt’iwa, jupanakax kunjamas herramienta digital uka sum apnaqapxaspa, ukatx tukuyarux mä aski achu utjayapxasp ukaw amtanxa. Walja chikanchasirinakaw herramientas jan ukax plataformas ukanak juk’amp apnaqañ munapxäna, ukampirus jupanakax mä juk’s yatintaniwapxanwa ukatx uka yatiñanakaniw utjäwinakapar kutt’awayxapxäna. Chikanchasirinakaxc sapa mayniw yatichäwinak ajllt’asipxäna:

Mä arukipäwi Global Voices ukat CBC uksata“Internet ukax aruxankiwa sutinchata— Perú markan tayka arunakat aruskipt’äwi [18]” ukax nayrïr uru yatichaw arumaw phuqhasïna. Inakinwa, ukampirus khitis mantakispanwa ukhamat amyt’añataki.

Utjïr thakhinaka

Pä uru aruskipäwix luräwinak uñacht’äwi, 25 jila kulak chikanchasirit amuyt’äwinakapa , tukuy uru jichha yatxatäwinakat amuykipt’äwi [19] . Waljaniw tecnología ukamp arup ch’amanchañatak amtanakanipxäna. Chikanchasrinakax plataformas virtual ukat Facebook [20] uksaw aruskipt’añ munapxäna .

Chikancht’asirinakat video waraqt’atawa –español arut ukhamarak tayka arupat arst’äwinaka – aka ActivismoLenguas.org [21] ukan uñacht’ayasi, Rising Voices, 2015 maran uñt’ayata, Lationamérica uksan activismo digital tayka arun uñt’ayañataki. Uka jiskt’äwinakax yatichäwinw mä video ukan waruqt’asïna, Ch'aska Rojas-Böttger jupaw waruqt’äna.

Aka jikthaptäwinakax wali askiwa, ukampirus lingüístico ukat comunitario ukar jach’ancht’añaw aski. Amtax waynanakar arunakapan ch’amancht’apxañapatakiw ch’amanchi. Uka amta jikxatañax mä chiqa thakhiwa.
Global Voices ukax 2016 maran yaqha yatichäwinak wakt’ayañ amtaski, yaqha tamanakamp ch’amancht’añataki.