- Global Voices Aymarata - https://aym.globalvoices.org -

México markan feminicidios ukxat phuqhatpach mapa uñt’ayäwipa

Categoria-naka: Latin America, México, Citizen Media, Digital Activism, Human Rights, Ideas, Women & Gender

México markan Feminicidios Mapapawa (MFM) [1], markan jichhäkis ukawa ukatx phuqhatpachawa, mä qalltäwiwa feminicidios ukxat yatxatañataki, 2016 maratpacha». Jichhakamax 2,355 ukhaw utjawayi.
Qillqirix luraw aru apnaqi [2] (Modelo de Protocolo de feminicidio ONU) uksata, warminakar jiwayañax utjkï uka uñjañataki, akham arst’araki :

Warminakar usuchjasin jiwañax wila masin utjaraki, jan ukax utjäwina, mä chachamp aruskipäwina, yaqha jaqits utjarakispawa.

Yatiyäwinakapax notas de prensa ukat feminicidios ukxat oficiales yatiyäwinaka, qhana, jasaki ukhamaw p’arxtayäwinakapaxa: jan khithin armasipatakiw sapa mayax qhanancht’ata.
«Princesa» sutimpiw uñt’ayi, khithikit uka jan uñt’ayañataki. Mamapax 80 maraniwa, México markarux Zacatecas markatpachaw purini. Irnaqir warmi, ch’axwirinakan allchhipa, irnaqirinakan kamachinakapat arxatiri.
Princesax Universidad Autónoma México markan (UNAM) Física yatiqäna ukatx sismología ukat tsunamis uksan yatxatarakïna. Maysatx aljañaruw sararakïna, Princesax mapanakan irnaqañ qalltäna, kunapachatï Nuestra Aparente Rendición [3] ukan yanapt’askän ukhaw munkir jan munkir chhaqtayatanakat apthapipxäna. Luräwipas yatiñapas juk’ampiw jiltaskäna, big data ukat sistematización de coordenadas geográficas uka yanak apnqañas ukakipkarakiw jach’anchasiskäna.

Facebook del Mapa [4] sutin pajinapanx qillqatanakap muniri, prensa, políticos, legisladoras ukat yaqhanakampiw qillqapxäna , jupatakix jiwatanakan wila masinakapamp [5] arsukipañaw askïna. Jiwat wawanakapan sutinakap markanakan uñjañax llakïnwa, mapa ukan sutinakap katjañax askiwa, Princesax yaqhip amuyunak amtkasax mä isturya ukhamawa sasinw saraki.
Uñstayawipan arunakapa:

Aka mapax kawkhanakantï jiwayapkist uka yatiñatakiwa, chiqaljikxataña, jan walt’áwinakxat amuyunak kutikipayaña, yanap chiqanchaña, jiwayáwinak jan utjañapatak jark’aqaña.

Princesan amuyupax ch’ikt’asitawa, ukatw juk’amp ch’amacht’aw muni. Ukatakix yanapt’ apthapiñatakiw jist’ari, Generosity de Indigogo [6] sutimpiwa. Ukanw juk’amp arxayt’istu:

[…] Aski yatiyäwinak tanthapta, periodistas, investigadoras, activistas, defensoras de derechos humanos, justicia uksan thaqhirinaka, México markan feminicidio uksat yatirinaka. Chiqawa, juk’ampiw jilxati.

Chicas Poderosas tamax Princesaruw yanapt’i:

Princesax jaqimasitak lurktan ukax wali kusisiñawa. Mamapas kullakapas ukakipkarakiw amuyt’apxi; tatapax amuyasitaw sasin mayt’araki, ukampirus janiw kuntï luktta ukxa jaytatati juk’amp sarantayaskakimaya sarakiwa.