Qullqix janiw quqanakan utjkiti, jan ukasti nepalíes quqan tununakapan utji

Manual labours process Himalayan bush Argeli (Edgeworthia gardneri). Photo by Lakpa Sherpa Via Nepali Times. Used with permission.

Himalaya argeli quqa tununak irnaqirinakax amparamp sich'japxi. (Edgeworthia gardneri). Lhakpa Sherpa jupan jamuqata Nepali Times uksatuqiw apaqata. Iyawt’atapamp uñt’ayatawa.

Aka Maheshwar Acharyax nepalí ukan Himalkhabar uksan uñt’ayatänwa ukatx Aria Prasai jupaw inglés arur Nepali Times ukatak jaqukipawayi. Aka qillqatax Global Voices uksan uñt’ayatawa, qillqat wasitamp uñt’ayañatakix mä amtaw utji.

Nepal markanx quqanak ayrusaw jilayapxi, ukaquqanakastï walja qullqi churaraki. Qhipa maranakanx Edgeworthia gardneri yaqha markanakar aljañax juk’ampiw jilxatawayi, Himalaya uksan quqanakapax Japón markanx sinti munatawa kunalaykutix papil qullqi, pasaporte, suwrinaka, istampillanaka ukat yaqha papilanak/ laphinak imprimiñatakiw aski.

Uka quqax argeli sutinirakiwa, Himalaya tuqinx argeli quqax sayarux 1500-3000 luqawa, quqan thaqhatatapx Sindhupalchok, Dolakha, Taplejung, Ilam, Baglung, Myagdi ukhamarak yaqha markanakanx aljañatakix walwa achuyañ qallanatapxi.
“Argeli quqax nanaktuqinak yaqha markar aljañatakix achuyata” sasinw Lhakpa Sherpax qhanancht’i, jupasti quqanak achuyaraki ukatx Dolakha uksan papil luraraki. “Pä waranq waranqatx jilwa rupias nepalíes qullqi munisipyurux apani (15 405 dólares estadounidenses – ch’uxña qullqi)”.

Quqamp Nepal markachirinakamp Narayan Manandhar jupan panka qillqataparjamax qhanancharakiwa, China markataxay “siglo XIV” ukhax Nepal markar amparamp papil lurañax uñstchispän ukjamwa uñt’ayasi. Niyapunix 700 maraw tamang Rasuwat ukhamarak Dolakha lokta quqa apnaqatayna.
Nepal markax Japón markarux tunka marats jilaw quqa apayxatayna, maysatax mitsumata ukaw lantincharaki japonés papil – laphi lurapxarakiritäna. Kiran Kumar Dangol amparamp papil lurañ phawrik tamankirix sarakiwa:

While Japanese paper is considered the best in the world, Nepali paper is seen as stronger and better quality than most paper abroad, which has led to its high demand.

Japonés papilax uraqpachan wali uñt’atawa, nepalí markax wali uñt’atawa yaqhanakatsipans kust’ata ukjamarakiw quqa alañax jilxatawayi.

Akürunakanx Nepal markanx 55n chiqawjanw argelix achuyata.Mä jisk’a quqawa laphinakan waña chiqawjan ch’iwituqin achurirakiwa, tunupax wila anti ukjamarak jach’araki ukatx panqaranakapax q’illuraki. Quqax akjam sutinakaniwa arili, arkaale, tinhaange lokta, pachyaar satarakiw gurung uksana, warpadi satarak tamang uksana ukatx dhyarpati satarakiw sherpa uksanxa, uraqix kunjamachiy ukjamaruw jank’akipun kimsa luqa alayarux jilaraki. Ukampirus uraqirux wañsuwitx jark’aqarakiriwa.

A 1000 Japanese yen (US$ 7.74) note. Photo by Nepali Times. Used with permission.

Waranqa yenes japoneses (7.74 dólares estadounidenses) qullqi. Nepali Times ukan jamuqata. Iyawsat’atapamp uñt’ayatawa.

“Yaqha quqanakat sipans janiw laq’unakax yanqhachirikiti” saw Sherpax qhananchi. Ukampirus amuyump yapuchañawa: thayapachak ukjax wañsuñ yatiraki.
Ayruntatak ukjatx phisqha marataw apthapiña, taypi sata phaxsit anata phaxsikamax samipax janq’ukiw tukuraki. Argelix umanitapatx ch’uxñarakiw ukax janiw wakiskirikarakiti.
Tunu manqhanki papil lurañatakiw aski ukatx pataxänkirix chinuñ lurañatakiraki maysatx yaqha markanakanx argelin saphipax sarna usu qullañatakiw aski. Kimsa kast argeliw utjaraki patak rupias nepalíes (0.77 dólares estadounidenses) 575 rupias nepalíes (4.43 dólares estadounidenses) ukha qullqiw mä kilun chinipaxa.

“Argelix Himalayan markanakapanx qullqi chuririw” saw Juqal papelarankir Benu Das Shrestha jupax arst’i, “quqax janiw umamp qarpañakit ukampirus jasakirakiw apthapiñax sarakiwa”.
Chet Bahadur Sherpax Dolakha uksankir yapuchirirakiwa 40 irnaqiriniwa, jupanakax pä phaxsi irnaqasinx 1000 rupias nepalíes (7.70 dólares) qullqi mä urunx katuqapxi.
100 481 toneladas ukjaw mä maranx achuyat saw Centro de Investigación ukatx Capacitación Forestal ukax uñt’ayi, 2.091 waranq waranq iktaryaruw yapuchata, 400 gramos papilaw lurata. 2015-2016 maranx Japón markarux 60 000 kiluw aljata, 36 waranq waranq rupias nepalíes (277 263 dólares) ukhaw chaninchata. 2022 maranx 95 000 kilu ukhaw aljata.
Vijay Suvedi, biotecnólogo, Centro de Investigaciones para la Ciencia Aplicada ukhamarak Tecnología Tribhuvan jach’a yatiqañ utatx Napal markan argeli quqa achuñar ch’amanchañax askiw saw uñt’ayapxi.

Photo by Lhakpa Sherpa Via Nepali Times. Used with permission.

Lhakpa Sherpan jamuqapa Nepali Timesuksan uñt’ayata. Iyawsatapamp uñt’ayatawa.

“Amparamp lurt’atawa, ch’amacht’asita”.
Yaqha markar quqa aljañax markan wali uñt’ataspawa, ukakipkarakiw pashmina, jant’akunak ukatx isinaka. Niyak papil luratakipanx khithinakatï achuyapk jupanakax laphinakapa, tununakapa ukatx saphinakaps aljapxarakispawa.
Nepal markankir “Asociación de Fabricantes de Papel Hecho a Mano” uksatx Kiran Dangol jupax argeli juk’amp aljañatakix yatichäwinak wakt’ayaraki:

We have the next generation of designers who are really good. By tapping into local employment, we can increase the demand for Nepali paper locally and globally.

Juk’amp luririnakaw utji. Irnaqaw utjkipanx uraqpachn nepalí papil thaqhapxañapatakix jilxataysnawa.

Aruskipäwimp qallantama

Amp suma, qillqirinaka Mantaña »

Guidelines

  • Taqpach amuy qillqatanakax mä moderadoran uñakipatawa. Mayat jilx jan amuy qillqatam apayamti, jan ukax spam ukjamaspawa.
  • Mayninakar yäqañamp uñjama. Jan wali amuy qillqäwinakamp qillqatanakax janiw aprobatakaniti.