- Global Voices Aymarata - https://aym.globalvoices.org -

Ucraniano aru thakhipan jan walt’awipa

Categoria-naka: Europa Central y del Este, Rusia, Ucrania, Arte y Cultura, Citizen Media, Educación, Lenguaje, Política, Relaciones Internacionales, Women & Gender, Lengua, arte y cultura ucranianas

Ucraniano aru thakhipa uñtañ waruqatat jamuqata. YouTube-tuqi [1].

Yatiyäwirjamax Ucraniax qhipa phaxsinakan ch’axwawipanx Soledar marka niya Bajmut jak’anx aynacht’irjamataynawa [2], Alemania markax Leopard tankinak Ucrania markarux janiw churañ munkataynati [3] ukatx ruso markatx ch’axwawinx walja markachiriruw jiwarayatayna ukjamarakiw lus qhantayañ jiniraruranak yanqhachatayna [4], nawirar qhi simanatx ucranianunakax redes sociales tuqiw uñt’ayapxatayna.
Ucranianonx chachatak warmitakix gramática thakhinx mayjt’iwa, saraksnawa, «vchytel» (вчитель, yatichir jilata) ukatx «vchytelka» (вчителька ukax yatichir kullakatakiraki). Yatxatatuqitakix chachatak sañakis ukakiw apnaqataraki, yaqhipanakanw warminakatakix utjaraki pichiri jan ukax qulliri ukanakanx janiw chachatak warmitakix mä aruk apnaqaskiti.
Facebook uksan [5] Katerina Zinass psicóloga jupax mä qillqat uñt’ayawayi, uksan sarakiwa psykhologynia (psicóloga warmi) sutix llakt’asiyituwa ukhamarak “sexista” ukjamaw saw saraki. Zinass jupax sarakiwa mä yatxatat kullakatakix «Pani» ukwa apnaqapxañapa. Uñt’ayatax 19 000 «kusawa», 6800 amuy qillqa ukatx 2700 wasitam uñt’ayawinak utjayawayi.

Amuy qillqat tuqinx kunayman amuyunakaw utji, niyakixay markachirinakax may may amuyunakap qillqt’apxanxa. Manqhaxanx amuyunakax uñjasiraki.

Descolonización tuqit may may amuyunaka

Ucranianx nayrjatpachaw warmir sañxatx aruskita [6]. Aru pirwanx warminakar sañatakix janiw utjkiti ukakiparakiw yatxatatuqinakatsa. Zastupnytsia (заступниця, diputado), ministerka (міністерка, warmi ministra), matematykynia (математикиня, warmi matemática).
Descolonización uksat juti: ucraniana arump sarawimpix ruso arump sarawipampitx jayarstiwa. Nayra sarawitpachaw ipiryu ruso ukjamarak Unión Soviética ukampix pachpa markan arunakapax janiw jach’achayatakiti. Siglo XIX ukanx imperiales irpirinakax ucraniano aru chhaqtayañatakix walja kutiw yant’apxäna. Soviético uñt’atanakax ucranianox qhiparstatakaspas ukjamuñjapxäna.

Unión Soviétican aynacht’atap qhipatax Ucraniax Imperio ruso ukar jaqkatataskänwa ukatx ucranianox pata markan arupakaspas ukjamanawa, ukhakamax jilpach markax ruso arsurikiskanwa. 2022, rusa markan Ucrania uksanx ch’axwawiw utjawayi [7], ruso chhaqatawayiwaukatx jilpach ucranianonakaw pulitika amta sarakaspas ukham amuyawapxi [8].

Facebook uksan aruskipat jamuq waruqata.

¡Akax jinchurus usuyituwa! Nayax janiw jichuntañ atkati. Akjam arunakaw kunatas uka uñt’ayañatakix utji «mystkynia» (мисткиня, warmi artista), akax janiw askikiti, jan ukax «chlenkynia» (членкиня, warmi “miembro”), ¡jiwayasiñ munta! ¡Arur ukjam jan walt’ayañasti!

Facebook tuqin amuy arunaka jamuqata.

Jumampix iyawatwa kunalaykutix «chlenkynia, likarka (лікарка, warmi qulliri) sañ muni, psykhologynia» ukat yaqhanakampix janiw walt’aykiti, chiqpachans ukjam arunakax arusarux janiw jach’anchaykiti. Nayatakix «pani yatichiri, pani likar» ukax askikiwa psykhologynia, medykynia (медикиня,warmi qulliri) uka arunakax janiw askikiti.