- Global Voices Aymarata - https://aym.globalvoices.org -

Níger markanx uywa uywachirinakax jan jallu puritapatax aynacht’ataw jikxatasipxi

Categoria-naka: África Subsahariana, Níger, Citizen Media, Fotografía, Media & Journalism, Medio Ambiente, Viajes

Uywa awatirinakax samarañawjanw samarasipki. Khamed Najim jupan jamuqapa, iyawst’atamp uñt’ayata.

Níger markax Áfricanx phisqhïr jach’a markawa [1] 1 267 000 km² ukch’an jikxatasi. ukampins sapa patakat 80 % ukja uraqipax [2] Sahara ch’usarawja uraqinkiwa, mä chiqawjakiw ch’uxñawjax jikxatasi. Akax Wikipediatuqiw uñt’ayasi [3]:

Le désert progresse de 200 000 hectares chaque année. Les programmes gouvernementaux de reforestation se heurtent aux fréquentes sécheresses et à la demande croissante en bois et en terres agricoles. Depuis 1990, la forêt a perdu un tiers de sa surface et ne couvre plus que 1 % du pays. 8 % seulement du territoire reçoit plus de 400 millimètres de pluie par an qui autorise une agriculture satisfaisante. En 2015, le pays est en situation de pénurie alimentaire structurelle.

Wasarawjax 200 000 “hectáreas” ukch’aw sapa maranx jilxati. 1990 maratxa, Quqanak utjirchiqax juk’at juk’ataw q’ara uraqir tukuski. Sapa maranx sapa patakatax 8 % ukha uraqirukiw jallux puri. 2015 maranxa, markanx janiw manq’añ achuyawix askikanti.

Ukhamataw jallu puriwix jan utjkiti, markachirinakax aynacht’ataw jikxatasipxi, maysatax uma phuch’unakas ukjamarak uma katuqañ chiqanakax utjarakiwa [4] markachirinkax ukjamataw yanapt’atapxaraki.

Juk’ampins khitinakatï uywanakamp maysata maysaru sarapk jupanakaw aynacht’at jikxatasipxi.

Nigerina markanx walja kikip sarawin jisk’a markanakaw utji [5] hausas (55,4 % markachirini), zarmas (18,2 %), tuaregs (11 %), peuhls (6,5 %), kanouris (4,2 %), songhais (4 %) ukat yaqhanakampi. Tuaregs ukat peuls jupanakax uywa uywanakampiw jakasipxaraki.

Níger markan “bombeo” chiqawjan mä tama waka uywanaka. Khamed Najim jupan jamuqapa, iyawsatamp uñt’ayata.

Aka chiqawjax wasarawja ukhamaw aksanx waña pachaw [6] uywachirinakarux jan walt’ayi. [7]

Tuaregs uksan uywa awatirinaka. Khamed Najim jupan jamuqapa, iyawsatamp uñt’ayata.

Alayankir Níger tuqinxa, jallux kimsa pusi kutikiw maranx puri, ukhamipnaw waña pachax [8] utjaraki, ukax sapa maranw uñjasi [9]. Akham jan walt’äwix khitinakatix uywanak uywasipki jupanakarux maysat maysaruw saranukuyi, kawkhanxay jallux purxatchi ukhamat pastunakas ch’uxñtki ukawjanakar uywanak anakiñataki.

Kawkhanti pastux ch’uxñtkï ukjanw uywanak awatisipki. Khamed Najim jupan jamuqapa, iyawsatamp uñt’ayata.

Waña pachan jikxatasipxipanx uywanakaw sinti aymacht’at jikxatasipxaraki. Usunakas sartxaraki jall ukhamataw aka yatiyawinx Tv5Monde [10] peuls uksankir uywa awatirinakatx uñt’ayasi:

Waña pachankasinxa [11], kawkhans askin jakasipxasp ukwa thaqhapxi ukhamarakiw jallu purxatañaps suyapxaraki.

Tuaregs uksankirinakax kamillunakataw sarapxi. Khamed Najim jupan jamuqapa, iyawsatamp uñt’ayata.

Uka waña pachanx kamillu, qala kayu ukat waka uywanakampiw 80t 120 metros manqhat uma waysuyapxi.

Qala kayux khumnaqiwa. Khamed Najim jupan jamuqapa, iyawsatamp uñt’ayata.

Llakt’asiñans jikxatasipkchi ukjas kusisitapxarakiwa. Uywanakatakix janiw manq’añas utjkiti ukhamarakiw umas umt’apxañapatak utjkiti, mä qawqha pachatx pastus ch’uxñtkï ukhax uywanakarux sist’ayañkamaw manq’ayapxaraki. Ukampix kunatix phuqhañak uksa phuqhapkasp ukjamaw jikxatasipxaraki.

Tama iwijanaka. Khamed Najim jupan jamuqapa, iyawsatamp uñt’ayata.

Aka waña pachan yanapt’añatakix nigerino irpirix amtanak yanapt’añ amtaraki, OpenEdition [12] uñt’ayawtuqinx markachirinakar yanapt’añtuqitw uñt’ayi ”programa de regeneración natural asistida” [12] ukjam amtampiw nigerino irpirix saranti:

Dans ce pays, le processus a commencé dans certaines régions au milieu des années 1980 et est à l'origine du reverdissement dont l'échelle est fournie à au moins cinq (5) millions d'hectares et en particulier dans des régions ayant de fortes densités de population où les paysans ont presque littéralement « intégré » de nouveaux parcs agroforestiers avec des densités, qui varient de 20 à 80 arbres/ha.

Aka markanxa, yaqhip chiqawjanakanx yanapt’añ amtampix 1980 maratpachaw sarantata, niya phisqha waranq waranq iktaryaw ch’uxñatatayata, yaqhip markachirinakax quqanak ayruntapxi mä iktaryanx 20 ukat 80 quqaw utjaraki.