Qullasuyu markanx kunjams markanakan jakasirinakax uñjapxi uksatuqit mä guaranínkirix amuykipi

Jamuqa..

Bolivia, Gran Chaco markatx 11n waynaw may may markanakatindígenas ukat afrobolivianas uksat mä yatichawin chikachasiwapxi Roipea Taperai sutinchtaraki, kastill arunx «Abriendo Sendas» sañ munaraki. Jikthaptawix ikusistimat amuykipt’añatakirakiwa pacha turkakiptañxat uñt’ayapk uksa markanxa Yatichawtuqitx juk’amp akan ullart’asma. Mayni yatichawin chikanchasirimpiw aruskipt’ata.

Benjamín Cuéllar Fernández jupax primaria ukan yatichiriwa jupax español-guaraní arut yatichiCharagua, Santa Cruz, Bolivia markana. Jichhasti jupax Periodismo Indígena yatiñ utan yatiyaw yatiykipasiñ t’aqañ yaticharaki.

Cuéllar Fernández yatichirix yatichawtuqinx walja arunakat amuykipt’i mä maranx yatiyaw yatiyirinaktuqit uñakipatawa «indígena» Jupax kunti yatiyaw yatiyirinakax uñt’ayapk uksatuqitw amuykipañ yatiraki, pachpa markan jakasirinakat amuykipañatakiw jawillt’i. Aka jisk’anx amuyunakap uñt’ayaraki.

Rising Voices (RV): Yatichawin chikanchasirinakax walja arunak chhijllaapxi ukatx arunak uñt’awapxaraki. Jumax baru chhijlltaxajan ukaxthaqtawa «Charagua» ukatx «jan walt’awinkaxa». Uka aru taypinx «indígena» aru jikxataxa uksat amuykipañ munkayat ukaru. Ukansti, Kunjams uka arux yatiyaw yatiyir taypinakanx uñachayasi?

Benjamín Cuéllar (BC): jisnaw aka qhipa pachanakanx indígenas arurux mayxt’ayawinkaw utji. Nayra pachax indígena arumpix pisin jakasiriw sañs munkaspan ukhmaw amuyasirakinxa, ukmapis jichhax indígenas jupankax uraqinipxiwa, marka apnaqawinipxiwa amuyt’anipxiw ukhamarak ch’amanipxi. Maysatuqitx yaqhipankax marka apnaqawinx chikanchasipxarakiwa..

Arunak, Charagua» ukat «yanqhachawi» Media Cloud uksat wakiyata.

RV: Kawnïr arunakaniñapas indígena arutakixa?

BC: Inas qhana [arunakax apnañachispa]. Indígena marka sañarux guarayos jan ukax guaraníes markanak sañaw wakisispa, jan ukax qhichwa marka maysatx sutipats sañarakispawa.

RV: Kawknïr arunkamps indígena arutakix utjayañapsa?

BC: Ukakipkarakiw tamachat [arux] uraqipankiri, ukampirus indígenas markankirinakax uywanaka quqanak ukhamarak pacha samanx suma uñjañ yatipxi. Ukampirux sara, thuqhuwi, aru ukatx tayka arunakatx yaqhip [arunakax] ukankañap muniriskatxa.

RV: Yatichawinxa, tamax jupanakar uñanchayir arunak uñstayapxi. Kawknïr arukas apnaqataxa, kunatakisa? uka qhanancht’ama.

BC: Sañäni, indígenas arunaka. Tayka arunakax sapakutinjamaw qhipartañ munasipki. Sullkawirinakax juk’anikiw tayka arunak arsxapxi ukakipkarakiw jilïrinakax juk’ak wawanakar yatichxapxi ukatwa wali wakiskirix tayka arunakar ch’amanchañaxa.

RV: Markamanx yatiyaw yatiyirinak taypitx kunas jan arsutakixa?

BC: Jilpachax kullkanakan kankañaptuqitx arsutaskiwa ukampirus kamachinakax janiw phuqhatakiti. Nayax markanakanx uñjtwa, pisin jakawtuqitx janiw arsutakiti, maysatuqitx markanakanx kunjamkiti ukhamakiw sarantaski, sullkawirinakax munay jan munaw usur jaqiptapxi, ukampirus marka irpirinakax janiw kamachx phuqhayapkiti. 13 jan ukax 14 maran sullkawirinakaw usuriptapxi ukatx pisinak jakasipxaraki.

RV: Gran Chaco uksanx pach turkakiptawitx kuna yatipxañapas wakisirixa?

BC: Chaco uksanx aywanaka ukat quqanakats wali qamiripxiwa [ukaw uñjasi]. Wañsuw utjki uksanx reforstación ukaw jan ch’amanchatäkiti ukakipkarakiw jawiranaks jan suma uñjatakiti maysatx qaqanakax kayurananx jawq’arañaspawa.

RV: ¿Bolivia markachirinakax pacha turkakiptawtuqitx kun ayatipxañapas munasma?

BC: kawkhanti jakask uksanx quqanakax askin uñjatakiskiwa maysatx guaraníes jupanakatakix yapuchawimp jakasiñwa, ukampins yapuchawix wila masitakiki janiw aljañatakikiti. Taqi ukanakasti ecosistemar askin uñjaw ch’amancharaki.

Alfabetización mediática Roipea Taperai yatichawix 2 ukat 3 uru willka kuti phaxsin aka 2022 maran Charagua markan phuqhasiwayi, Santa Cruz (Bolivia) uksan jikxatasiraki. Global Voices ukan ch’amanchata, Fundación Avina ukar chikanchasitarakiwa, “Gran Chaco uksan pacha mayjt’aw tuqit amuyt’ayas ch’amanchas” amtampi «Pacha tuqit arunaka«. Aka yatichawitakix Global Voices ukax Escuela de Periodismo Indígena uksatuqinw irnaqi, ONG ukaruw amtax ch’amanchiORÉ Organización de Apoyo Legal ukat Social ukhamasata.

Jessica Peñaloza Claderax Benjamín Cuéllar jupampiw yatichawin chikanchasiwapxi

Aruskipäwimp qallantama

Amp suma, qillqirinaka Mantaña »

Guidelines

  • Taqpach amuy qillqatanakax mä moderadoran uñakipatawa. Mayat jilx jan amuy qillqatam apayamti, jan ukax spam ukjamaspawa.
  • Mayninakar yäqañamp uñjama. Jan wali amuy qillqäwinakamp qillqatanakax janiw aprobatakaniti.