Titulun uyw awatxaña : Qullasuyu markanx aymar markaruw yatiñanakaparjam ch’amañchatäski

Ruth Quispe Mamanin jamuqata, 13 uru lakan phaxsita, 2021 marata Jisk’a Wallata aylluna, Bolivia, Elias Hilari Mamani luqtäw ayllun irpirijamax churaski, jaqha kullakax katuqasiskiwa. Jamuqax mayitawa.

Khaysa Jisk’a Wallata aylluna, Qullasuyu-Chuqiyapu markan mä aylluwa, Jilata Bernabé Mamanix mayni luqtäwinak churir jilaruw akham sasin jiskt’atayna: “jilata, jichhat uksarux titulunikit uywanakx awatxañäni?”.

Sata qallta phaxsinx aka 2021 maranx Yatich Yatiq Kamanin jilir irpiripax khaya 2008 maratpachx aka lakan phaxsi 2021 marankamax 68.106 jila kullakanakaw aka Qullasuyu markpachanx luqtäw katuqt’asiwayapxatayna.  Taqi jupanakax kunayman irnaqäwinakan jakäwinakapanx chikañcht’asiniwayapxatayna. Khaysa Jisk’a Wallata ayllunx jaqix yapumpi, uywampi, alakipasisa, phusañanak luräwimpi, sawusa, kunayman qullanak wakichasa yaqhanakampit qamasiniwayapxi. Aka luqtäwixa, wali askikipuniskiw uka luräwinakapat luqtañatakixa.

Qullasuyu markax walja markanakat utt’at markawa, juk’ampis nayra laq’a achachilanakatpach utjir markanakata, aka markanakax aknirinakawa: aymara, uru, chikitanunaka, waraninaka walja yaqhanakampi, niya 62.2 ukhanipxiw sapa patakatxa. Aymar markax kimsa waranqhan waranqhapat jilawiriwa, juk’ampis aka Qullasuyu, Pirwa, Ch’ili, Arjintina markanakankapxiwa.

Aka yatiñ titul luqtäwinakax janiw wali uñt’atakit ayllunakans markanakansa, janiw wiñayans ukax churasirikataynati. Ukampirus aka titulunakax markachirirux walpun wayti.

AMä mamaw tunta aljir jak’an qunusiski.  Flickr (CC BY-NC 2.0)

Nayraqatpachxa, aka kast titul luqtäwinakaxa, juk’ampis mayni pachpa, ayllu pachpa, markap pachp munasiñaruw ch’amañchi, kunalaylutix markachirinakax kunayman luräwinakampix jakäwinakapanx chikañchasiniwayapxi. Ukatx uka luqtäwinakampix kunayman luräwinakan chikañchasxapxaspa.

Aka markan nayrapachatpach jaqir markachirinakax janiw khaya 1952 Revolución Nacional uka pachkamax iskularux sarapxirikataynati, jichhürkamas janiw jach’a yatiqañ utanakax ayllunakan markanakan utjkiti. Khitinakatix jach’a yatiqañ utanakan yatiqañ munakixa, jach’a markanakar ukhamarak yaqhawjanakar yatiqir sarapxañanakapawa. Ukhamipanxa, aymar marka ukatx yaqha aymar markanakjam utjirinakax janipuniw jach’a yatiqañ utanakar puripkiti, ukhamarus aka markanakax wali suma yatiñanakanipxiwa.

Aka kast luqtäwinakax janiw Qullasuyu markanak utjirikataynati, jan ukasti walja kunayman yaqha markanakan utjiritayna: iwrupana, yaqha layanaka. Ukatxa walja uka markanakan qullqi juk’uchañ thakhirjamakiw luqtapxiritayna, uka amuyumpix kunayman utjir patrunanakarukiw juk’ampis waqaychapxi. Aka Qullasuyu markanx aka luqtäwinakax janiw uka amuyumpikiti, jan ukasti yaqha amuyump amtampiwa. Kunata? Kunalaykutix janiw uka luqtäwimpix Jisk’a Wallata ayllunx janiw kuna patrun thiys sarkaniti, jan ukasti lurataparjamaw luqtataski, juk’ampis markachirir ch’amañchañataki.

Ruth Quispe Mamanin jamuqatawa, lakan phaxsina 13, 2021 marankasina Jisk’a  Wallatana, Bolivia, luqtäw luqtañ uruna Faustino Lazomp  Juana Hilari Lazompi. Jamuqax mayitawa.

Achuyañ uñstayañanakarjama

Kunawsatix luranak uñtayañ amtatakixa, janiw ukax taqi uñjatanak sañ munkiti, jach’a markanakanx kunatix uñjaskixa ukaw wali aytatapuni ukhamarak yäqatapuni. Luratanakax janiw uñjkay yänakakipunikaspati, jan ukasti jan uñjkay yänakas utjarakiswa; chapar arunaka, jayllinaka, juk’ampinaka.

Yatichäw Yatiqäw Jach’a Kamachinx akham arunakampiw qhanañcht’i:

productiva  y  territorial,  orientada  a  la  producción  intelectual  y material, al trabajo creador y a la relación armónica de los sistemas de vida y las  comunidades  humanas  en  la  Madre  Tierra,  fortaleciendo  la gestión territorial  de  las  naciones  y  pueblos  indígena  originario  campesinos, las comunidades interculturales y afrobolivianas.

Yatichäwix yanak lurañampiwa, ukhamarak markpachatakiwa, uñjkay jan uñjkay lurañ amtampiwa, ukhamarak taqi luräwinakas Pachamamar yäqas luratañapawa, ukhamarak jakäwix utjaskañapatak luräwinakañapawa, ukhamat juk’ampis nayrapachatpach utjir markanakar ch’amañchasa ukatx yatiñanakap q’ayachasa.

Aka kamachix juk’ampis yatichäw yatiqäwtuqix jakäw jathachaña ukhamarak “suma qamañar” uñtayatawa. Uka “Suma Qamaña” amtax juk’ampis ayllun markan suma jakañas ajaytuqins, pachamamampis, chuymans, p’iqins janchins suma qamañaw jakañapa.

Aka luqtäwinakax juk’ampis kawknïr markanakatix ispañul jaqinak janir purinipkipan markanakax yäqatapkäna, ukat jan yäqataxapxixa, uka markanakaruw juk’ampis mayamp yäqayañapa, ukhamar jakäwix jathachataskakiñapataki. Ukhamatwa, JIWASA uka arux wali uñt’at tunu arjam uñsti, aka JIWASA uka arux janiw jaqikikiti, jan ukasti uywas alinakas qullunakas jawiranakas taqikunapuniwa jiwastaypinki, ukhamarak jakañani. Ukhamatwa akapachanx jakäwix jathachañ amtataski, qullqituqins marka apnaqäwtuqinsa.

Aka luqtäwimpix nayrapachatpach utjir markanakar jaqirjam uñjañ amtawa. Aka ayllunak markanakax janiw markachirirjam uñjatakataynati, jan ukasti uywats juk’ampir uñjatapxataynawa, tukusiñapatak uñjatapxataynawa.

Ruth Quispe Mamani jamutawa 13 lakan phaxsina, 2021 in Jisk’a Wallatana, Bolivia, luqtäwinak luqtäwina Emiliana Paulina Cocarico de  Mamanimp Eusebio Mamani Colonel Mallkumpi. Jamuqax mayitawa.

Yatichäw Yatiqäw Markanakarjam Lurañ Amta, uka amuyux kunjamtix Warisayt’a markan yatichäwipax amtatakan ukarjamawa, uka amtanxa ayllunakamp yatiqirinakamp jaqthapitawa, ukhamat jakäwitak qamaña. Ukhamarus taqi uka amtanakaxa, janiw jichhakamax phuqhatakiti, janirakiw uñjatakisa. Kunjamtix jiwaspachp arunak sartayaña ukas phuqhatakit uñjatakiti.

Ukhamipanwa, aka luqtäwinaka, uraqin qamäwinaka, ukhamarak achunak uñastayañanaka, khititans uk uñt’asiñanaka, taqi ukanakax markan sartäwipar ch’amañchi. Ukatwa JIWASPACHA amuyux jichhakamas aksans uksans apnaqataski.

Aruskipäwimp qallantama

Amp suma, qillqirinaka Mantaña »

Guidelines

  • Taqpach amuy qillqatanakax mä moderadoran uñakipatawa. Mayat jilx jan amuy qillqatam apayamti, jan ukax spam ukjamaspawa.
  • Mayninakar yäqañamp uñjama. Jan wali amuy qillqäwinakamp qillqatanakax janiw aprobatakaniti.